سابقه تاریخی

بر اساس تحقيقات تاریخی، مرند در اقتدار کلده و آشور مرکز مهمي بوده است. به روايتي کلمه مرند در زبان ارمني به معناي دفن يا دفينه است که گويند مرند محل دفن نوح پيغمبر است و بنا به قولي محل دفن مادر نوح پيغمبر مي باشد. مورخان قديم نوشته‌اند که مرند پايتخت واسپورگان در دوره ساساني بوده و بقاياي آتشکده‌اي در تپه خاکستري مرند مي‌تواند دليل آن باشد. در تواريخ قديم نقطه‌اي که از لحاظ جغرافيايي منطبق با سرزمين مرند بوده به نام‌هاي مورندا و مانداگارانا معروف بوده و نشانه‌هايي ازتمدن ساساني و مادها در اين منطقه وجود دارد که از طرف بسياري از مورخان تاييد شده است. بطلميوس جغرافيدان معروف يونان از اين منطقه بنام مانداگارانا ياد مي‌کند که منطبق بر مرند امروزي است.

موقعیت جغرافیایی

شهرستان مرند با وسعت 3286 كیلومتر مربع (7.2 درصد مساحت استان) در 60 کیلومتری تبریز واقع شده و از سمت شمال با شهرستان جلفا، از سمت شرق با شهرستان‌های ورزقان، از سمت غرب با استان آذربایجان غربی و از سمت جنوب با شهرستان شبستر هم‌مرز است.

تقسیمات کشوری

طبق آخرین تقسیمات کشوری شهرستان مرند دارای دو بخش به نام‌های مرکزی (شامل دهستان‌های دولت‌آباد، بناب، کشکسرای، میشاب، زنوزق، هرزندات غربی و هرزندات شرقی) و یامچی (شامل دهستان‌های ذوالبین و یکانات)، 5 نقطه شهری به نام‌های مرند، بناب، زنوز، کشکسرای و یامچی و 121 آبادی می‌باشد.

جمعیت

براساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسكن در سال 1390، جمعیت شهرستان مرند در حدود 239209 نفر (6.4 درصد جمعیت استان) و جمعیت مرکز این شهرستان 124323 نفر برآورد شده است. جمعیت شهری این شهرستان 148875 نفر و جمعیت روستایی آن 90334 نفر و تعداد خانوار آن 69512 خانوار است.

اقلیم و آب و هوا

وجود آب و هواي معتدل سرد و همچنين نامناسب بودن بارش سبب شده كه پوشش گياهي این شهرستان نیز از آب و هواي آن تبعيت نمايد. بدين معني كه اگر بارش و ميزان نزولات هوا متناسب باشد پوشش گياهي بهتر رشد كرده و در غير اين صورت وضع پوشش گياهي  مطلوب نخواهدبود. پوشش گياهي اين منطقه از نوع استپ بوده و در بهار رويش گياهي به مدت 11 روز تمام مناطق كوهستاني ميشاب و ساير مناطق را مي پوشاند ارتفاع گياهان تا 60 سانتي‌متر نيز مي رسند. شهرستان مرند در منطقه كوهستاني قرارگرفته و بيش از دوسوم مساحت آن اراضي ناهموار تشكيل مي دهد. بنابراين ارتفاع اراضي جلگه‌اي از سطح دريا بين 900 تا 1500 متر متغير بوده كه ارتفاع پست‌ترين نقطه در دشت يكانات از سطح دريا 900 متر و در مرتفع‌ترين نقطه يعني قله ميشاب (ميشو) بالغ بر 3125 متر مي‌گردد.

وضعیت اقتصادی

اقتصاد مرند بيشتر بر پايه کشاورزي استوار است. تمام منطقه مرند بنا به شرايط طبيعي، برای دامداري، کشاورزي و باغداري مناسب مي باشد. این شهرستان با دارا بودن حدود 11 درصد كل اراضی باغی استان، ظرفیت بالای تولید عسل، ظرفیت بالای تولیدات دامی به ویژه گوشت مرغ و گوشت قرمز، پتانسیل مناسب دامپروری، 9 معدن فعال، مزیت نسبی در تولید محصولات كانی غیرفلزی و واقع شدن در مسیر راه آهن سراسری كشور به اروپا، قفقاز و آسیای مركزی، پتانسیل زیادی برای سرمایه‌گذاری در بخش‌های صنعت و معدن و صنایع تبدیلی كشاورزی دارد.
در سال‌هاي اخير به علت کاهش آب سفره‌هاي زيرزميني کشاورزان تدابيري جهت تطبيق باشرايط آب و هوايي انديشيده و براي مقابله با خشکسالي وکمبودهاي آب زراعتي تحول نويني در نوع کشت محصولات ابداع کرده‌اند. از آن جمله مي‌توان به کشت زعفران که در اقتصاد کشاورزي به گياه طلایي مشهور است اشاره کرد. اخيرا به صورت گسترده در دهستان بناب واقع در شرق مرند ترويج گرديده و از مرغوبيت و معروفيت خاصي برخوردار شده است. صنعت مرند با ايجاد شهرک صنعتي درقسمت شمالي و با رغبت بخش خصوصي نویدبخش چشم‌انداز درخشانی است. با راه اندازي واحدهاي صنعتی در این شهرک و سرمايه‌گذاري هاي صنعتي جديد اميد مي‌رود گام مهمي در رفع بيکاري و اشتغال‌زايي جديد برداشته شود.

نقاط تاریخی و دیدنی

مسجد جامع مرند (مربوط به قرن 8 هجری)، کاروانسرای مرند (در 23 كيلومتري مرند مربوط به قرن 8)، مسجد بازار مرند، امامزاده احمد و امامزاده ابراهيم، آبشار عیش‌آباد (در قسمت کوهستاني ميشو غربي در نزديکي روستاي عيش‌آباد)