سابقه تاریخی

شهرستان ورزقان سابقاً از بخش‌های شهرستان اهر بود كه در دهه 60 و در تقسیمات جدید کشوری تجزیه و بخشی از منطقه دیزمار (دیزمار غربی) به مرکزیت سیه‌رود از آن جدا و به جلفا ملحق شد. دهستان خواجه به بخش ارتقا يافته و به همراه دهستان مواضع‌خان به هریس پيوست. شهرستان ورزقان به دليل قرار گرفتن در منطقه زيباي قره‌داغ، داراي مناظر بديع و بكر طبيعي و آثار تاریخی است كه ويژگي‌هاي خاصي به طبيعت ورزقان بخشيده و اين شهرستان را به يكي از قطب‌هاي گردشگري تبدیل کرده است.

موقعیت جغرافیایی

شهرستان ورزقان با وسعت 2368 كیلومتر مربع (5.2 درصد مساحت استان) در 75 کیلومتری تبریز واقع شده و از سمت شمال با شهرستان‌های کلیبر و جلفا، از سمت شرق با شهرستان اهر، از سمت غرب با شهرستان مرند و از سمت جنوب با شهرستان‌های هریس، تبریز و شبستر هم‌مرز است.

تقسیمات کشوری

طبق آخرین تقسیمات کشوری شهرستان ورزقان دارای دو بخش به نام‌های مرکزی (شامل دهستان‌های ازومدل جنوبی، ازومدل شمالی، بکرآباد و سینا) و خاروانا (شامل دهستان‌های دیزمار مرکزی، جوشین و ارزیل)، دو نقطه شهری به نام‌های ورزقان و خاروانا و 163 آبادی می‌باشد.

جمعیت

براساس نتایج سرشماری عمومی نفوس و مسكن در سال 1390، جمعیت شهرستان ورزقان در حدود 45708 نفر (1.2 درصد جمعیت استان) و جمعیت مرکز این شهرستان 5385 نفر برآورد شده است. جمعیت شهری این شهرستان 6758 نفر و جمعیت روستایی آن 38950 نفر و تعداد خانوار آن 12244 خانوار است.

اقلیم و آب و هوا

آب و هواي ورزقان در تابستان معتدل تا گرم و در زمستان سرد و يخبندان و پربرف است. به طور کلي ورزقان منطقه‌اي کوهستاني است و اطراف آن را کوه‌هاي آق‌داغ، مشکعنبر، کامتال، جوشون، جله‌داغ، ايري‌داغ، کيامکي، خاروانا و پيرسقا فرا گرفته‌اند. همين امر سبب شده تا كشاورزي و دامداري در اين شهرستان رونق بيشتري داشته باشد، به گونه‌اي كه همه ساله ورزقان در فصل تابستان شاهد حضور دام‌هاي عشاير قره‌داغ است.

وضعیت اقتصادی

با توجه به وجود رودخانه‌های دایمی و فصلی متعدد، تولیدات متنوع زراعی از جمله تولید حبوبات و گندم، تولید حدود 10 درصد میوه‌های نیمه گرمسیری استان (انار و انجیر)، پتانسیل مناسب جهت دامپروری و آبزی‌پروری و زنبورداری، جنگل‌های ارسباران با فلور غنی و ذخیره ژنتیكی بالا، وجود دومین معدن بزرگ مس كشور، وجود 40 كانسار و 19 اندیس، استخراج 35 درصد مرمریت استان، اختصاص 78 درصد كل سرمایه‌گذاری در معادن استان به معادن شهرستان، اولویت سرمایه‌گذاری در شهرستان ورزقان را در بخش‌های گردشگری،توسعه معادن و فعالیت‌های وابسته به آن و توسعه كشاورزی قرار داده است. اين شهرستان با قرار گرفتن بر روی کمربند آلپ ـ هیمالیا دارای اندیس‌های متعدد مس و عناصر فلزی دیگر نظیر سرب، روی و آهن می‌باشد. کانسار مس سونگون كه در شمال ورزقان قرار گرفته است، بزرگترین اندیس مس در شمال‌غرب ایران و یکی از بزرگترین کانسارهای مس دنیا بوده و قابل مقایسه با معادن بزرگ دنیا مانند بینگهام در آمریکا و چوکی‌کوماتا در شیلی است. فاصله این معدن از تبریز ۱۳۰ کیلومتر و از ورزقان ۲۵ کیلومتر بوده و در مجاورت روستای سونگون واقع است. معدن مس سونگون در یک منطقه کوهستانی با متوسط ارتفاع ۲۰۰۰ متر بالای سطح دریا واقع شده است. کانی‌سازی اصلی کانسار شامل کانی‌های مس و مولیبدن بوده و ذخیره احتمالی آن حدود ۴۷۰ میلیون تن و ذخیره ممکن حدود ۶۰۰ میلیون تن برای کانسار تخمین زده شده که در مجموع کل ذخایر قطعی، احتمالی و ممکن در محدوده کانسار سونگون حدود 7.1 میلیارد تن سنگ مس با عیار 62 گرم بر تن است و بدین ترتیب معدن مس سونگون دارای ذخیره احتمالی و قطعی بالایی نسبت به معدن مس سرچشمه کرمان است. مجتمع مس سونگون به تنهايي ۳ درصد ذخاير مس جهان را در اختيار دارد. در سال‌های اخیر با توسعه صنایع تبدیلی مس در منطقه ظرفیت بسیار بالایی از جهت صنعتی برای منطقه ورزقان فراهم شده است.

نقاط تاریخی و دیدنی

منطقه گردشگری چیچکلی (در ۳۵ کیلومتری شمال غرب ورزقان)، مسجد جامع خاروانا (مربوط به به سده‌های ۶ و ۷ هجری قمری)، خانه امیر ارشد یا داش‌ساختمان(در 12 کیلومتری غرب ورزقان)، کتیبه میخی سقندل (در 5 كيلومتري ورزقان )، آبشار گل‌آخور (با ارتفاع ۱2 متر)، قلعه تاریخی جوشین (در 26 كیلومتری غرب ورزقان (به احتمال زیاد مربوط به زمان مادها)، امامزاده سیدخلیل جوشین، گنبد الله‌الله (مربوط به اواخر دوره ایلخانان مغول تا صفویه)، روستاي آستمال (با قدمت چند هزار ساله)، روستاي كرينگان (كه اهالي آن به زبان تاتي صحبت مي‌كنند)، تپه داش‌باشي یا ارمني گوللویی، قلعه کندی‌بولاغ، قلعه داشی، قلعه اژدها داشی، گورستان سقای، قلعه سرخه دیزج و تپه الله‌لو (همگی با قدمت هزاره اول قبل از ميلاد)